خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)– هادی حسینی‌نژاد: در میان پارامترهای مختلفی که در بررسی‌های آماری حوزه نشر دستمایه تحلیل قرار می‌گیرد، شمارگان متوسط انتشار کتاب کارکرد ویژه‌ای هم در ارزیابی موقعیت صنعت نشر و هم در زمینه وضعیت کتاب و کتابخوانی در جامعه دارد. با این اوصاف طبیعی است که رشد این پارامتر، نشان از ارتقاء و پیشرفت دارد و نزول آن، علامتی نگران‌کننده به شمار می‌آید.
با رجوع به آماری که موسسه خانه کتاب به صورت ماهانه منتشر می‌کند، شمارگان متوسط کتاب در سه فصل نخست سال بین ۱۲۰۰ تا ۱۸۸۰ نسخه، نوسان داشته است که دلیل این نوسانات را می‌توان در ویژگی‌های فصلی، تعطیلی یا گشایش مدارس و دانشگاه‌ها، دور یا نزدیک بودن به ایام نمایشگاه کتاب تهران و … جست‌وجو کرد. در جدول زیر، اطلاعات مربوط به شمارگان کتاب در نه ماه نخست سال ۹۶، مندرج شده است:
نمایشگاه کتاب تهران و تغییر فراوانی نشر
مطابق با اطلاعات این جدول، کمترین شمارگان متوسط به چهارماه نخست سال؛ یعنی ماه‌های اردیبهشت، خرداد و تیر اختصاص دارد. چنانکه پیش‌تر گفته شد، برپایی نمایشگاه کتاب تهران در اردیبهشت‌ماه، یکی از رویدادهای تاثیر گذار بر توازن و فراوانی نشر در ماه‌های مختلف سال به شمار می‌آید؛ با این توضیح که عمده فعالیت ناشران به ماه‌های آخر سال تا پیش از برپایی نمایشگاه اختصاص می‌یابد تا بتوانند بیشترین میزان فروش را در نمایشگاه داشته باشند. جالب است که اگرچه به دلیل تعطیلات نوروزی نیمه اول فروردین‌ماه، تعداد عناوین کتاب‌های منتشر شده در نخستین ماه سال نسبت به سایر ماه‌ها، کمترین است اما با این وجود شمارگان متوسط ۱۵۸۷ نسخه‌ای، بیشتر یا هم‌تراز با ماه‌های دیگر است.
رکود پسانمایشگاهی تا آغاز سال تحصیلی
افت شمارگان متوسط در اردیبهشت‌ماه را می‌توان با تمرکز ناشران روی نمایشگاه و فروش کتاب‌های منتشر شده‌شان در ارتباط مستقیم دانست اما رکود بازار کتاب در ماه‌های بعدی یعنی خرداد و تیرماه نیز قابل تامل است. در توضیح این وضعیت می‌توان گفت عطش خرید کتاب تا حدی با برپایی نمایشگاه کتاب تهران فرومی‌نشیند و صنعت نشر نیز فعالیت‌های خود را با شدت و حدت پائین‌تری پیش می‌برد.
با نزدیک شدن به پایان تابستان و مهرماه که مقارن است با بازگشایی مدارس و دانشگاه‌ها، فعالان حوزه نشر رفته‌رفته به فعالیت‌های خود می‌افزایند؛ تا جایی که مطابق با اطلاعات موجود در جدول، شمارگان متوسط کتاب در شهریور ماه به ۱۸۷۸ نسخه که بیشتر میزان در نه ماهه نخست سال است، می‌رسد و این یعنی ناشران برای جامعه محصلان و دانشجویان، برنامه‌ریزی می‌کنند.
آرامش پیش از طوفان(!)
شیب شمارگان متوسط در ماه‌های فصل پاییز، شیبی نزولی بوده است و مطابق با جدول، شمارگان متوسط در آذرماه به ۱۴۱۸ نسخه تنزل یافته است اما با توجه به اینکه پایان سال نزدیک است و ناشران بنا به سنت هر ساله، عمده فعالیت‌های خود را به ماه‌های پایانی سال معطوف می‌کنند، شاید پر بی‌راه نباشد که رکود انتهای پاییز را، آرامشی قبل از طوفان بنامیم؛ البته طوفانی خُرد که نهایتا –با استناد به آمار نشر در اسفند ۹۵- قرار نیست شمارگان متوسط را از سطح ۱۷۰۰ نسخه فراتر ببرد.
شمارگان متوسط کتاب و نگرانی‌ها
با توجه به آخرین سطح از جدول بالا، تعداد نوبت‌های چاپ کتاب (اعم از چاپ اولی و تجدید چاپی) در نه ماه نخست سال، ۶۵ هزار و ۱۸۰ بوده که مجموعه زمینه‌ساز انتشار ۹۸ میلیون و ۲۲۹ هزار و ۳۷۷ نسخه کتاب شده است. با تقسیم این دو عدد به هم، شمارگان متوسط کتاب در این بازه زمانی ۱۵۰۷ نسخه به دست می‌آید که حتی با در نظر گرفتن افزایش شمارگان در سه ماه زمستان، عدد نگران‌کننده‌ای است. این نکته را نیز فراموش نکنیم که بخش قابل توجهی از آمار نشر به انتشار کتاب‌های فاقد ارزش و یا کتاب‌های کمک درسی اختصاص دارد و کتاب‌های ارزشمند در حوزه دانش و فرهنگ، معمولا از شمارگان زیر هزار نسخه‌ای و بعضا زیر ۵۰۰ نسخه‌ای برخوردارند.